آشنایی با هنر میناکاری

هنر میناکاری،که آن را مینیاتور بر روی آتش نیز نام نهاده اند از رشته های بسار ارزشمند در حوزه ی صنایع دستی می باشد. میناکاری شامل فعل و انفعالات پیچیده ای بر پایه تزیین فلزات به ویژه فلزات قیمتی نظیر طلا و نقره و همچنین فلز مس با رنگ های مینایی قرار دارد.

سابقه هنر میناکاری به هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح می رسد و عمل آن بر روی فلز در چهارصد الی ششصد سال قبل از میلاد می رسد.

مراحل ساخت مینا

1.آماده شدن زیر ساخت: که فلز مورد نظر را به حالت و فرمی که میخواهند در می آورند، البته بعد از آماده شدن زیر ساخت ظرف، برای محو اثرات چکش بر بدنه سطح آن را با رنده یا ماشین چرخ کاری کنند.

2.لعاب کاری یا سفید کاری: سفید کاری در کارگاه با مواد مخصوص مانند پودر نشادر، قلع و پنبه صورت می گیرد. در این روش ابتدا ظرف را شسته و تمیز می کنند( اگر مینا به صورت برجسته باشد  آن را بر روی آتش گرفته تا به خوبی داغ شود) بعد مقداری قلع جامد را بر روی ظروف مالیده که به علت حرارت بالای بدنه ظرف، ذوب می شود سپس پنبه را در پودر نشادر زده و آن را محکم روی ظرف می کشند و با تکرار این عمل، ظرف آماده قلم زنی می شود.

3.پخته شدن ظرف: ظرف را داخل کوره با حرارت هفتصد و پنجاه درجه سانتی گراد قرار می دهند تا پخته شود سپس از کوره خارج کرده با لعاب مرغوب تری پوشانده و دوباره حرارت می دهند.

انواع میناکاری

مینا روی سفال:

این نوع میناکاری روی انواع ظروف سفالی صورت میگیرد و برای انجام آن باید مراحل نقاشی، لعاب کاری و پخت در کوره طی شود. خاستگاه اصلی میناکاری سفالی، همدان میباشد.

مینا روی شیشه:

در روزگاران قدیم میناکاری روی شیشه، عبارت بود از کنار هم قرار دادن تکه شیشه های رنگی و ترسیم نقوش مذهبی روی آن ها و قرار دادن آنها در کلیساها و مساجد. میناکاری روی شیشه برای به تصویر کشیدن قدیسان و وقایع مذهبی استفاده می شد. اما آنچه امروزه در این هنر انجام میگیرد، نقاشی طرح های زیبا، ساده و بعضاً طرحهایی به سلیقه هنرمند میباشد که از اصول خاصی پیروی نمیکند.

مینا روی فلز:

برای میناکاری روی فلز، معمولاً از فلزات طلا، نقره، برنج و مس استفاده میشود. امروزه به طور خاص از مس و برنج برای این امر استفاده میشود. دلیل این کار، سهولت دستیابی، قیمت مناسب تر نسبت به بقیه فلزات و شکل پذیری راحت این فلزات میباشد. همچنین میناکاری روی برنج، ماندگاری بیشتری دارد. تنوع رنگ در ظروف برنجی میناکاری شده بسیار زیاد است.

انواع شیوه های میناکاری

مینا حجره بندی: در این روش مینا به وسیله مفتول های فلزی  که روی سطح کار لحیم می شوند، پدید می آید سپس فضای بین سیم ها به وسیله رنگ های مینا پر می شود.

مینای نقاشی: این روش متداول ترین و رایج ترین نوع مینا در حال حاضر است. در این روش زمینه یا ورقه ی مس را به اشکال مختلف درآورده و بعد از مراحل مختلف اعم از تاب دادن، دوغاب می دهند سپس جسم مسی را سه بار لعاب می دهند، بعد از آماده شدن روی لعاب نقاشی می کنند و دوباره حرارت می دهند.

مینا مرصع:در این نوع مینا، دانه هایی به شکل یاقوت و به رنگ های مختلف  بر روی ظروف مینا توسط کمی رنگ لعاب و آب به دانه چسبانده می شود.

مینای برجسته:در این روش نقوش و خطوط موردنظر را بر روی شی فلزی طرح می کنند و یا اینکه توسط استاد قلمزن زمینه مسی به اشکال مختلف برجسته می شود. روش لعاب دادن این نوع مینا همانند مینای نقاشی است.

مینای پنجره ای: در این روش مینا مانند شیشه های پنجره شفاف است  بدین گونه که با عبور نور از دو طرف جلب توجه می کند. این روش ظریف ترین نوع میناکاری است.. مینای شکری: در این نوع مینا اسکلت مس را با لعاب رنگی پوشش می دهند. این نوع لعاب قبلا بیشتر وجود داشته است ولی امروزه مس را با لعاب سفید پوشش می دهند.

ابزار میناکاری

شیشه: به عنوان تخته کار مورد استفاده قرار میگیرد.

کاردک: برای ترکیب رنگ ها بر روی شیشه یا تخته کار مورد استفاده قرار میگیرد.

خودکار سوزنی: از این خودکار برای سوزن کشی استفاده می شود.

انواع قلم موی رنگ: از انواع قلم موها به ترتیب قلموی کف رنگ، قلموی دورگیری و شنگ استفاده می شود.

محو کن: از این وسیله برای پاک کردن اضافات رنگ پس از چکش کاری استفاده می شود.

مداد میناکاری: از این وسیله برای طراحی روی لعاب استفاده میشود.

محلول بس: از این محلول برای ترکیب رنگ استفاده می شود که به صورت پودر هست.

استفاده از بس در مینا کاری باعث میشود که قلمو ها روی رنگ راحت‌تر و روان‌تر حرکت کند و در واقع از خشک شدن رنگ های مینا جلوگیری می کند.

انواع رنگ ها: رنگ های میناکاری اصلی ترین ابزارهای مینا‌کاری هستند که به صورت پودر می باشند و شش رنگ اصلی مورد استفاده ،آبی لاجوردی ،آبی فیروزه‌ای ،رنگ‌سبز برای زدن شنگ ،رنگ قهوه ای برای دورگیری ،رنگ گل ماشی و سرنج.

لعاب جهت میناکاری

روش نگهداری آثار میناکاری

آثار میناکاری با یک لعاب شفاف پوشیده می شوند و به همین دلیل در صورت شستشو با آب گرم و اسفنج آسیب نمی بینند. باید از ضربه زدن یا کشیدن اشیا نوک تیز یا برنده بر روی آن ها خودداری شود. حرارت زیاد نیز گاهی باعث سوزاندن رنگ های مینا می شود.

معیار تشخیص میناکاری اصل و با کیفیت

1- زیرساخت مینا باید یکنواخت و یکپارچه بوده و فاقد قسمت های زائد و اضافی باشد.

2- سطح اتکای ظرف باید کاملا صاف و یکدست باشد.

3- غلظت لعاب مینا باید در همه سطوح کار یکسان و یکنواخت و دارای یک قطر باشد.

4- لعاب مینا باید فاقد هرگونه ترک خوردگی، بریدگی، پریدگی، حباب و پوست پوسته گی، حفره و یا زبری باشد.

5- ضخامت رنگ در نقاشی و تزیین مینا باید یکنواخت باشد. همچنین رنگ های مصرفی در مرز طرح ها در هم ادغام نشده باشد.

6- سطح مینا باید از درخشندگی کافی برخوردار باشد. باید دارای شفافیت، براقی و صیقلی باشد که دارا بودن مواد مزبور بیانگر رنگ مرغوب و پخت مناسب در کوره است.

7- نقوش باید دارای اصالت ایرانی باشد.

8-  پشت ظرف یا هر شیئ میناکاری باید دارای لعاب مرغوب و بدون زدگی و با کیفیت باشد.