تفاوت تذهیب و تشعیر
پیش از بیان تفاوت تذهیب با تشعیر ابتدا هر کدام را معرفی می کنیم. تاریخچه و نوع هنر را بیان نموده و سپس به بیان تفاوت های این دو هنر می پردازیم.
هنر تذهیب
تذهیب کاری و کتاب آرایی یکی از بزرگ ترین و ظریف ترین هنرهای رایج در بین مسلمین است که بر مبنای ارتباط روحی و معنوی با پروردگاربرای نخستین بار در آرایش قرآن استفاده شد و هنرمندان ایرانی چنان با شوق و علاقه به این کار مبادرت ورزیدند که آن را نوعی عبادت به شمار می آوردند. آثار باقی مانده نه فقط هر بیننده ای را به وجد می آورد بلکه عمق ارادت و ایمان قلبی مذهب کاران ایرانی را نیز نشان می دهد.
تاریخچه تذهیب
پيشينه هنر تذهيب در ايران به دوران ساسانيان مي‌رسد. پس از ورود دين مبين اسلام به کشور ايران، اين هنر به خدمت حكومت‌هاي اسلامي درآمد و از آن پس در زمره هنرهاي اسلامي قرار گرفت.
در دوره سلجوقيان هنرمندان با گرايشات ديني اقدام به تزئين قران و ساير کتب مذهبي با استفاده از اين هنر کردند. قرآن قرن های 3 هجری قمری که از قدیمی ترین قرآن های تزئین شده اولیه اسلام است به دست مذهبان به نامی مثل ابن سقطی و استاد محمد آراسته شد.
یکی از زیباترین قرآنهای موجود در موزه آستان قدس رضوی که متعلق به قرن های 5 و 6 می باشد به امضاء عثمان بن حسین بن ابوسهل وراق غزنوی است.
اوج شکوفايي اين هنر در عصر تيموريان بود .در اين دوره هنرمندان تذهيب کار از سراسر ايران فراخوانده شدند و حسب الامر دولت در كتابخانه‌هاي مهم پايتخت مشغول به تذهيب کاري و آراستن کتاب هاي باا رزش ديني، علمي، و ادبي شدند . بسياري از آثار برجسته و ارزشمند به جا مانده از اين هنر مربوط به دوره تيموريان است .
در زمان حومت صفویان، اصفهان به مرکز تولید آثار هنری تذهیب و نگارگری تبدیل شد و آثار بسیاری از هنرمندان این دوره در شهر محفوظ است.یکی از خصوصیات تذهیب در این زمان استفاده از تعداد تقارن بالاتر در اشکال بوده.چند تن هنرمندان این زمان عبارتند از : عبدالوهاب شیرازی ، محمود مذهب، محمود اصفهانی ، مظفر علی تبریزی.
پس از دوره صفویان هنر تذهيب وارد دوران رکود خود شد و دردوران افشاريان ، زنديان ، و قاجاريان نيز تحول چشمگير در حوزه اين هنر به وجود نيامد . اما بقا ي اين هنر مديون تلاش برخي هنرمندان دلسوز در اين عرصه است.
مکاتب مختلف تذهیب
تذهیب، مانند نقاشی، مکتبها و دوره های خاصی دارد. چنانکه می توان درمورد مکاتب سلجوقی، بخارا، تیموری، صفوی و قاجار و شعب گوناگون هر مکتب صحبت کرد.
می توان گفت تذهیبهای زمان های گوناگون، بیان کننده حالات و روحیات آن زمان ها هستند : تذهیب قرن چهارم ه.ق ساده و بی پیرایه، قرن های پنجم و ششم ه.ق متین و منسجم، قرن هشتم ه.ق پرشکوه ونیرومند و قرن های نهم و دهم ه.ق ظریف و تجملی می باشند.
هنر تشعیر
تشعیر اصطلاح و روشی در تذهیب و نقاشی ایرانی یا نگارگری است که در آرایش کتاب یا قطعات خط و مینیاتور و مرقعات استفاده می‌شود. در تشعیرسازی یا تشعیراندازی، حاشیه صفحه‌ها را با نقش مایه‌هایی از حیوان، مرغ، گل و گیاه می‌آرایند. رنگ‌ها در تشعیر محدود و اغلب از رنگ طلا استفاده فراوان می‌شود.
در واقع تشعیر نوعی تزئین نسخ خطی است که در حاشیه نسخ یا مرقعات، معمولاً با یک یا دو و حتی با سه رنگ طلا انجام می‌گیرد. تشعیر، نقوشی از یک یا دو رنگ است که در حاشیه و سرفصل‌های برخی کتاب‌ها و در و دیوار و پرده‌ها و فضاهای موجود در مجلس‌سازی‌ها و پرده‌های نقاشی ایرانی کشیده می‌شود و در جلدسازی و قلمدان‌سازی و قلم‌زنی بر روی فلز و نیز خطاطی دیده شده‌است.
تشعیر از شَعْر (مو) گرفته شده‌است و به نقوش بسیار ریز از گیاه و پرنده و درخت گفته می‌شود. از آنجا که طراحی تشعیر که در اصل طراحی حیوانات و منظره و اقسام آن است، اغلب با طلا و به وسیله قلم موهای بسیار ظریف انجام می‌گرفته‌است، ظرافت خطوط را به مو تشبیه کرده‌اند.
طرح‌ها و نگاره‌های غالب در ساختن تشعیر، بیشتر صخره سنگ‌ها، حرکات ابر و باد، درختان متنوع، حیوانات خیالی و افسانه‌ای مانند سیمرغ و اژدها، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک با قلم اندازی‌های استادان و استفاده بی‌دریغ از طلای ناب است.
تاریخچه تشعیر
تشعیرسازی از اواخر سده نهم (سده پانزده میلادی) و اوایل سده دهم (شانزده میلادی) در ایران رواج پیدا کرد. نگارگران ایرانی اغلب این نقش مایه‌ها را با رنگ طلایی بر پس‌زمینه لاجوردی می‌کشیدند. از میرک نقاش می‌توان به عنوان یکی از استادان و پیشگامان تشعیرسازی در ایران نام برد.
انواع تشعیر
تشعیر گیاهی یا تشعیر گل و بوته
در تشعیر گیاهی، تصاویر بر بالا و پایین برگ‌ها و گل‌ها به زر یا رنگ‌های سفید یا آبی یا مایه اصلی و ته رنگ لاجورد یا سیاه یا گِل ماشی و امثال آن، بر حواشی کتاب‌ها کشیده می‌شود. در آرایه‌های تزئینی قرآن کریم و جلد آن، علاوه بر تذهیب، فقط از این نوع تشعیر استفاده می‌شود.
تشعیر وحوش
در تشعیر وحوش که بر دو نوع “نخجیری ” و “گرفت و گیر” است، طرح کلی تصاویر و نقوش انواع پرندگان و جانوران زمینی و دریایی و اساطیری در ترکیب‌های خاص متناسب با موضوع اصلی کتاب با کمترین رنگ و به صورت نمادین پدید می‌آید.
تفاوت تذهیب و تشعیر
تفاوتی که تذهیب با تشعیر دارد در این است که در تشعیر به جای به کار بردن نقوش اسلیمی و هندسی، نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی طراحی می شود و البته از آنجایی که تشعیر مشتقی از کلمه مَشعر به معنی مو است از این جهت در فضای میانی نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی به کار رفته در این هنر با خطوطی منحنی به باریکی یک تار مو هم مواجهیم که با پیچش های خاص خود حاصل چرخش قلمو، اجرا می شوند.
البته تشعیر بیشتر در حاشیه سازی و تزئینات آثار تصویری و نگارگری و خط نوشته هایی مانند اشعار و کلمات قصار به کار می رود و همانطور که اشاره شد در زمینه تزئین صفحات قرآنی بیشتر تذهیب به کار می رود.
